Khi GPS chưa tồn tại, đồng hồ hàng hải là công cụ định vị không thể thiếu trong mọi chuyến hải trình. Dẫu vậy, cho đến ngày nay, chúng vẫn còn là một bí ẩn, cả về nguyên lý hoạt động lẫn lịch sử hình thành.
V
ề cơ bản, đồng hồ hàng hải là công cụ đặc biệt giúp các thuỷ thủ xác định thời gian từ khi khởi hành tại cảng và sử dụng nó để xác định vị trí hiện tại trên biển khơi thông qua kinh độ. Sở hữu cơ chế cơ học đặc biệt, đồng hồ hàng hải đặt trên các khớp hồi chuyển nhằm duy trì vị trí nằm ngang bất kể chuyển động của tàu giữa muôn trùng sóng biển, qua đó đảm bảo tính chính xác ở mức độ cao nhất.
Năm 1714, dưới triều đại nữ hoàng Anne, nghị viện Anh công bố “Đạo luật Kinh độ”, treo giải thưởng 20.000 bảng Anh (tương đương 2,6 triệu bảng Anh tại thời điểm hiện tại) cho bất kỳ ai có thể chế tạo một thiết bị sở hữu khả năng xác định kinh độ trên biển một cách đơn giản và đáng tin cậy. John Harrison, một thợ mộc ấp ủ tình yêu thầm kín dành cho những tuyệt phẩm đo đạc thời gian, đã ngay lập tức có những phác thảo để rồi sau đó thiết kế nên một số đồng hồ với các cơ chế khác nhau cho phép duy trì độ chính xác của thời gian ngay cả trên một con tàu đang chuyển động. Năm 1730, người thợ mộc tại vùng Yorkshire đệ trình dự án của mình, nhưng mãi đến phiên bản đồng hồ hàng hải thế hệ thứ 4 chế tạo vào năm 1761, John Harrison mới được xướng tên là người chiến thắng.
Nhờ phát minh để đời của John Harrison, Hải quân Đế quốc Anh đã đi trước một bước nhờ khả năng xác định chính xác vị trí các đoàn tàu, qua đó xác lập vị thế thống trị trên khắp các đại dương trong nhiều năm tiếp theo.
Vậy chiếc đồng hồ hàng hải đóng vai trò như thế nào trong việc xác định kinh độ trên biển? Rất đơn giản, chênh lệch giữa thời gian ở kinh tuyến tham chiếu với nơi họ ở theo thời gian thực sẽ được tính toán, với mỗi giờ chênh lệch tương đương một góc 15 độ. Đây cũng là nền tảng để bản đồ thế giới hiện tại được chia thành 24 múi giờ khác nhau, trong đó mỗi múi giờ đại diện cho 15 độ kinh tuyến.
Không chỉ hữu ích trên biển, đồng hồ hàng hải còn được trọng dụng trên đất liền nhờ mức độ chính xác của thời gian, qua đó cho phép các nhà bản đồ học gia tăng mức độ tỉ mỉ và chuẩn xác trong công việc. Ngày nay, đồng hồ hàng hải vẫn sở hữu vị thế đặc biệt trên những con tàu sang trọng, bất chấp thực tế rằng sự phát triển của GPS đã đẩy chúng đi xa khỏi mục đích ban đầu.
Sau tất cả, đồng hồ hàng hải vẫn là những tuyệt tác kỹ thuật minh chứng cho một lịch sử phát triển lâu đời.
Trong giới chế tác đồng hồ hiện nay, vài thương hiệu có mối liên hệ chặt chẽ với lịch sử lâu đời của những mẫu đồng hồ hàng hải, như Ferdinand Berthoud, Ulysse Nardin hay Breguet. Một số nhà chế tác còn trình làng vài mẫu thiết kế lấy cảm hứng trực tiếp từ chính đồng hồ hàng hải như một lời tri ân dành cho những giá trị vĩnh cửu và vai trò quan trọng trong dòng chảy phát triển của ngành.
